ABDULLA LÂTİF-ZADE – Güner Akmolla

Abdulla Abil-oğlu Lâtif-zade 1890 senesi 26 avgust küni Aqmescitte doga. Ta balalıq çagında öksüz qalıp, dayısınıñ qorantasında yaşay. Yerli ruşdiye mektebinde, gimnaziyada oquy. 1908—1910 seneleri İstanbulda ve soñra üç yıl Ufada “Galiya” medresesinde tasilini devam ete.

Er ceetten istidatlı, zekkiy yigit bu devirde endi arap, fars, türk, fransız, latin ve rus tillerini mükemmel ögrengen ola. O, yurtına qaytqan soñ, 1920 senelerine qadar Qırımnıñ şeer ve köylerinde ocalıq yapa. Ta o devirde A.S. Puşkinniñ ve L. Tolstoynıñ eserlerini qırımtatar tiline tercime ete.

Şairniñ “Hayal — ömür” adlı birinci şiiri 1910 senesi Türkiyede basıla. Yigirminci senelerde yazılgan “Ömür”, “Müjde”, “Şairniñ ruhu”, “Aqınga”, “Cermay türküsi” adlı şiirleri öziniñ yañılığı ve olarğa siñdirilgen ğayelerinen qırımtatar şiiriyetini zenginleştirgen eserler sayıla.

Abdulla Lâtif-zade edebiyatımız tarihı, halqımıznıñ tarihı, tilimiz aqqında yazğan maqalelerinen de medeniyetimizniñ tarihına sezilirli isse qoştı.

1930—1934 seneleri Moskvada nefis sanat Akademiyasında, soñra aspiranturada oquy. 1935—1936 seneleri Qırım pedagogika institutında çalışa. 1938 senesi 17-nci aprelde şair milletçilikte qabaatlanıp, qurşunğa tizile. Riza Fazîl.

Not: 1946-1947 senelerınde Dobruca’nın Dereboyı Aqbaş ve Deluruj koylerınde. ekı muallim, Abdulla Veli Şayp (babam) ve Irsmambet Yusuf (yaqın tanışımız ailece) ekısıde politik cezalı boldılar 1952 de, “Ber” şiirını ders kıbı tanıtqanlar ve ezberletkenler talebelerıne.2004 senesınde, Delurujlı Gazi Cevat ef. ezber ekı katrenını aytıp yazdırdı olaynı “Aff kitabıma”(2002, 2003, 2015 basımlarında bar, müellifnı bılmeden).Anca 2009 senesınde Qırım’da, Rıza Fazıl Ağamızın evınde “tanıdım” ve taqdir ettım Abdulla Latıf-zade’ nı. milliyetçı şaiir kıbı.

                            BER!

Ber tişiñden, tırnağıñdan arttırıp,

Aç olümge qurban bolğan halqıña;

Altın, inci, kumüşiñni sattırıp

Ber! Bolmasın ahı sebep halqıña.

*****

Ber! Uzatır belkim bir kün hayırın

Oleyatqan bir sabiyniñ omürin;

Satıp, savıp yeriñ, yurtuñ, çayırıñ,

Ber irkilmey, soñ korersiñ ecirin.

*****

Halqıñ senden imdat tiley, ber bugün;

Ber! Sağa da kelir nevbet, bermeseñ…

Yerge batsın qara künde toy-dugüñ,

Şabaşıñnı aç halqıña bermeseñ.

*****

Halqıñ er kün biñlep qurban bergende,

Ötmegiñni nasıl bölmey qapasıñ?

Aç Azrail yurtqa qanat kergende,

Er loqmaña millet ahı qatasın!

*****

Olü yüzli qardaşıñnı körgende,

Baş tobeñde saçıñ tim-tik turmaymı?

Bala-çağa aç, calangaç cürgende,

Tamırıñdan qan miyiñe urmaymı?

*****

Tıñla: Yurtıñ tavı-taşı ıñrana;

Koziñ kormey, qulaqlarıñ tındımı?

Yeri, koki, deñizleri sızlana;

Tuymaysıñmı, qalp, közleriñ söndimi?

*****

Ey, yureksiz, yoqmı sende qalp degen

Bir mubarek ışıq, duyğu yuvası?

Yoqsam seniñ barlığıñ tek şümeken, —

Et, qan, irin, siñir, süyek torbası?

*****

Yoqsam ki, sen yurt mezarı ustinde

Milletiñniñ suyeginden taht qurıp,

Şu dünyağa direk boluv dertinde

Cüresiñmi? Nemrutdayın zevq sürip?

*****

Unutma ki, bu iskelet sürüsi

Bir kün kelip boğazıña sarılır.

Soñ peşmanlıq iç kâr etmez, doğrusı,

Biñ horluqnen canıñ tenden ayrılır…

*****

Şu omürde mubarek dep ne bilseñ:

Irız, namus, iman, Tañrı, Peyğamber. —

Onıñ aşqı, Onıñ aqqı içün sen

Fırsat barda Yurt dertine deva ber!

*****

Ber! Şu Yeşil Yurt mezarğa dönmesin.

Revamı iç, halqıñ bitip, sen qalsañ?

Ber! Atalar Ocağı şay sönmesin,

Ber! Azğana Haqtan qorqsañ, utansañ.

*****

Ber, qardaşım! Cılasañ da, kulseñ de,

Kel, Yurtıñnen birge cıla, birge kül.

Ber! Soñında sav qalsañ da, olseñ de.

Milletiñnen birge yaşa, birge öl!…

                    1921.

•