Çanakkale’de Savaşan “Dış Türkler”
Birinci Dünya Savaşı’ndan İstiklal Savaşı’na bir çok cephede görev yapmış olan Emekli Kurmay Albay Rahmi Apak, “Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları” adlı kitabında, konumuz açısından çok dikkat çekici bir olaya yer vermektedir. Apak, Birinci Dünya Savaşı sırasında, Malazgirt Ovası civarında Ruslarla yapılan bir çarpışma sonrası ilginç bir olaya tanık olmuştur. Apak’ın anlattığına göre, bu savaşta Rus birliği mağlup olur ve geri çekilir. Birliğin emir subayının odasına giren Türk subayı masanın üzerinde, “Azeri şivesi” ile yazılmış bir mektup bulur. Mektupta şu ifadeler yer almaktadır:“Ey Müslüman ve Türk kardeşler, Rus’un kuvveti kırılmıştır. Bilhassa Girmanya cephesinde çok kırgına uğramıştır, fakat Rus’un bir taktikası vardır. Her yerde kuvvetlerini zayıf bırakır, bir yere toplar ve oradan saldırır. Eğer siz de bütün cepheden birden taarruza kalkarsanız onu yenersiniz. İnşallah Kars’ta görüşürüz…”
Apak’ın sonradan öğrendiğine göre, bu mektubu bırakan subay, Rus ordusu saflarında görev yapan Azerbaycan Türklerinden Süleymanov’dur. Apak’ın yalnızca soyadını zikrettiği Süleymanov, bu davranışıyla Türk ordusuna önemli bir destekte bulunmuş; ayrıca emrindeki askerleri farklı taraflara yönlendirerek Türk ordusunu ciddi bir tehlikeden de uzaklaştırmıştır. Apak, “yiğit” olarak tanımladığı bu Azerbaycanlı subayın, kendi hayatını riske atarak yaptığı bu hareketi, “unutulmaz” olarak niteler ve ilgili bölümün başlığını “Türk’ün Büyük Evladı Süleymanof” koyar.Gerçi Süleymanov olayı Doğu cephesinde yaşanmıştır. Ancak, Anadolu’nun işgal görmüş her yerinde, Osmanlı ordusunun savaştığı her cephede az ya da çok gönüllü olarak kardeşlerinin yanına Türk dünyasının dört bir yanından savaşmaya gelmiş insanların olduğu bir gerçektir. Örneğin, Kut-ül Amare yani Irak cephesinde savaşmak üzere, içlerinde Kazan Türklerinden Uygur Türklerine, Başkırt Türklerinden Özbek Türklerine kadar birçok gönüllü askerden oluşturulan “Asya Taburu”ndan kaçımızın haberi vardır?
Dış Türkler, Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Devleti’ne destek için her ne kadar düzenli bir ordu gönderme imkânından mahrum idilerse de, bireysel olarak Osmanlı Ordusu saflarında savaşmaktan, mali yardımlarda bulunmaktan, dayanışma göstermekten imtina etmemişlerdir.Bunun içindir ki bugün, Çanakkale Şehitliğini gezerken Türk dünyasının çeşitli yerlerinden gelerek, Osmanlı ordusu saflarında savaşırken toprağa düşen askerler adına dikilmiş mezar taşları dikkatleri çeker. “Tebriz”, “Bakü”, “Kırım” gibi yer adlarıyla ebedileşen bu mezar taşlarının sembolik anlamı büyüktür. Burada şehit düşen ya da gazi olanlar, hiçbir mecburiyetleri olmadıkları halde sırf kardeşlik duygularıyla koşup gelmişlerdir, Anadolu’nun bu köşesine.Ne yazık ki, Birinci Dünya Savaşı’nda yer alan dış Türklerle ilgili kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır, bugüne kadar. Oysa böyle bir çalışma, Türk dünyasının duygusal ve ruhsal bütünlüğünü ve dayanışma duygusunu göstermesi bakımında son derece önemli olacaktır.Çanakkale’de toprağa düşen tüm şehitlerin ruhu şad olsun.
ABDULHAMİT AVŞAR
