Kırım Tatar Atasözleri ve Deyimleri

1-Allah bir kapını kapatsa,bin kapını açar.
2-Allah verecek olsa,kimnin oğlusun,kimin kızısın demez.
3-Allahın vergisine karar olmaz.
4-Allahın hazinesi boldur.
5-Allah er kesnin könlüne kore verir.
6-Allah er kesni çift yaratır.
7-Allah sabırlı kulunu sever.
8-Allahın dünyası büyük.
9-Allahın nişanlı kulundan kork.
10-Allahtan korkmağandan kork.
11-Allahtan çok iste,az berse kabul et.
12-Allah yardım etse kuluna,er işi kirer yoluna.
13-Anasını babasını korçalağananı,Allah korçalar.
14-Arağan mevlasınıda bulur,belasınıda.
15-Aşıkkan işte şeytan karışır.
16-Baş yazısını koz korer.
17-Birisi aşar,birisi bakar-kıyamet ondan kopar.
18-Dertlere derman-Allaha imandır.
19-Can bergen ,can alır.
20-Canğa keder keleceğine malğa kelsin.
21-Cetemen yıldız çağılmay,şeytan tanlar atar mı?
22-Allah dert berip ekime,derman berip akime muhtaç etmesin.
23-“Cennet,cennet”-degenin kavun karpuz aşı eken;”Cehennem,cehennem !”- degenin koçer ağaç başı eken.
24-Cehenneme giden arkadaş arar.
25-Tiline şeytan tükürgen.
26-Din turğan da kin turmaz.
27-Doğrunun yardımcısı haktır.
28-Ecelsiz ölüm olmaz.
29-İmam evinden aş,ölü kozünden yaş.
30-İçilecek su önde kelir,korülecek yer kozge kelir.
31-Kimse bu dünyada terek olup kalmaz.
32-Kodalak araba col bozar,azaçık molla din bozar.
33-Mollanın aytkanını et ,etkenini etme.
34-Pakıllıkman onsa,şeytan onar.
35-Sabancı cavun ister,yolcu kurak,ekisinin muradını verir hak.
36-Tanrının kunü tarıdan kop.
37-İt balası kurban bolmaz.
38-Öksüznün kaygısını Allah çeker.
39-Tedbirge kusur etken ,taktirge behane bulur.
40-Yalnızlık tek Allaha yaraşkan.

Ahlak bakışı ve hayat bilgisi:

1-Adın çıkkance ,canın çıksın.
2-Azğa kanaat etmegen kopnı tapmaz.
3-Akşam olsa cat,saba olsa tur.
4-Akırın cürgen kop yol bulur.
5-Alma sarını,satma sarını,kapuna tutma sarını.
6-Artına karağan col almaz.
7-Aramdan kelğen,boranğa keter.
8-Arife kunün yalan söylegennin ,bayram kunü yuzu kara olur.
9-Akşam işini sabağa kaldırmaz.
10-Aşınnı berme,kaşını ber.
11-Açuvlanıp turganı kuvvetnen çöktürürler.
12-Başkasının sözünden ziyada kendi kozüne inan.
13-Birini calmap,birini yut,birinide kolunda kattınak tut.
14-Bir künge ketsen,bir aftalık aş al.
15-Bir musibet,bir nasihattan iyidir.
16-Bir söyle ,iki dinle.
17-Bok tutsan da pet tut.
18-Boş boğazlık ile iş kazanılmaz.
19-Kavğa “sen,sen”den,”men,men” den çıkar.
20-Dağ sağa barmasa,sen dağa bar.
21-Denizdeki balıknı satma.
22-Camanğa kol salınmaz,camannan kol alınmaz.
23-Capalak korsen urup kal,yamandan başınnı satıp al.
24-Düşman coluna başın salğan cigit eken.
25-Cav kormegen bardak camanğa karşı baralmaz.
26-Deryağa dalma tibi derindir.
27-Tilini tişlep ayt.
28-Tili uzun olmağanın yaşı uzun olur.
29-Doğru yolğa tüşken çabuk kalkar.
30-Doğruluk su kapağı kibidir,- batmaz.
31-Doğru aç kalmaz,eğri tok bolmaz.
32-Doğru söz emin istemez.
33-Doğrusunu aytkan,babasına da yaramaz.
34-Dünyanı bol bilenin ahireti tar olur.
35-İyilikke iyilik -er kesnin işi, kemlikke iyilik -er adamnın işi.
36-Ele kuyu kazan kendisi tüşer.
37-Elin ile koymadığın şeyni tüşünme.
38-Emanetke ıyanet bolmaz.
39-En hayırlı miras terbiyedir.
40-İç olmağandan keç olğanı hayır.
41-Sabır tübü,sarı altın.

Kırım Tatar atasözleri ve deyimleri
Aile ve akrabalık üzerine ;

Ağlamağan balağa emçek berilmez.
Ağlarsa anam ağlar, kalğanı yalan ağlar.
Ata balası aç kalmaz.
Ata balası altmışka kelmiy, akıl-baliğ bolmaz.
Atanın akıllı oğluna mal ne kerek, akılsızına da ne kerek ?
At alsan minip al, kız alsan korip al.
Atın caman bolsa satıp kurtulursun, kadının caman bolsa katip kurtulursun ?
Aşıkken kız kocaya barsa calçımaz.
Babağa oşap ul doğmaz, anağa oşap kız doğmaz.
Babadan korgen bal içer, anadan korgen ton biçer.
Babasına ayır etmegenin kimge ayrı tiyer?
Balalığında terbiye alğan, babalığında hor bolmaz.
Balasız üy mezar, balalı üy bazar.
Boydaklıkta binnin sultanı, evlengen son birinin sultanı.
Doğmuş doğmuşnın ne olgenini ister, ne onğanını.
El tavuğu kaz korünür, el kadını kız korünür.
Erte çıkkan col alır, erte evlenğen döl alır.
Er ekmeği meydanda, el ekmeği zindanda.
Üy içeriden yapılır.
Kadın koca talaştı, catka belâ yapıştı.
Koynunda ki avradın, tübünde ki atın, belinde ki silâ savutın kendine duşmandır.
Apakayın malı ondırmaz.
Kadınnı yahşi etken koca, kocanı da yahşı etken kadın.
Kazanğanım= anama-babama, ogrengenim ozüme.
Kamçımnın ucu kalaylı, komşunnun kızı kolaylı.
Kaşağın ile kartay.
Kırk oğlun olğance, bir ufak akaynın bolsun.
Oğlun bar mı, bazar aşını tattırma. Kızın bar mı, el evinde yatırma.
Oksüz kozu beslesen ağzını burnunu may eder, oksüz bala beslesen ağzını burnunu kan ider.
Oksüznü onğargan ozü onar.
Oksüz kuysuz bolmaz.
Toy bitken son kınanı beline sil.
Tul alma, kız al: tul alsan suftesini anar, kız alsan seni tanır.
Çoban olan koy kutmek, oğlan babasının sözün kutmek kerekir.
Bolacak adam on yaşında baş bolur, bolmayacak adam kırkka kelgende de yaş bolur.

Etnografik ve tarihsel atasözleri :

Ayvan aşaası-kaz, insanın aşaası- …, meyvanın aşaası kiraz.
Anan- tat, baban- tat, ne kerek sana balaban at?
Aslı Tatar oğlusın, mal bergennin kulusun.
Başını acemi berberge teslim etken, cebinde pamuğı eksik etmesin.
Eski dost duşman bolmaz, kart kazak musulman bolmaz.
İnsan kıtlığında horozğa Suleyman paşa değenler.
Yoldan taptım bir kabak, içi tolu danğalak ; urdum yerge patladı, danğalaklar çatladı.
Kazak, kazak kandalay kapıçığını mandalay; ; “aç !” desem açmay, “yap !” desem yapmay.
Kazaknın evinde yat, aşını aşama. Çufutnun aşını aşa, evinde yatma.
Kazaknın yarını bitmez.
Kamçı aşasan, kazaktan aşa.
Noğay azır cevap.
Noğaynın işi on kelse, tegerçiği toğay kelir.
Sümelegen çufut eski defterlerini ahtarır.
Tüy şorbanın tokluğu arnavutnun dostluğu.
Çingenenin kazanında aşı kalsa, kozüne yuku kirmez.

Topografik atasözleri :

El Vatanım, cehennem tükanım.
Koçerim yel, konağım el.
İstanbul’ğa barıp, tırnavuçını unutkan.
Tuvğan cerden toyğan cer.

Tıbbi Atasözler :

Ağırmağan başka yavluk ne lazim?
Keyifsiz keyifsiz degildir, keyifsizni bakkan keyifsizdir.
Kozün ağırsa, kolunı tıy, kursağın ağırsa tamağınnı tıy.
Sağlık baylık.
Tok olıp aş aşagan mezarını tışlernen kazar.

Balan olsa söz tutsun, söz tutmasa , yer tutsun.
Bala senin, ama başı senin değil.
Balasız ömür, tuzsuz aş.
Kanatsız kuş, yapraksız terek.
Kaz kelse, yaz kele.
Kız yüregi karanlık gecedir.
Meni aşasa arslan aşasın, mışık aşamasın.
Mışık yokta sıçan baş.
Musafir sevmegenin çıragı erken söner.
Ne sorasan – baladan sora !
Rakı kirer içine sırın çıkar tışına.
Sağlam alma saptan tüşmez.
Söyerim keter benden, dinemezsin keter senden.
Suv içken kuyuna tükürme.
Sırtına tepkenni, it de unutmay.
Sümelegen çufut eski defterlerni aktarır.
Tamçı taşı teşer.
Tuzlu tuzsuz oğlumnun evni.

Memba : Kalgay dergisi