Riza Fazıl Noyabr 26 Künü Vefat Etti

Riza Fazıl (1929 mayıs 30 – 2016 noyabr 26) – belli qırımtatar şair ve yazıcısı.

Riza Fazıl 1929 senesi mayıs 30-da Qarasuvbazar rayonınıñ Barın köyünde köy ocasınıñ qorantasında dünyağa keldi. 1944 senesi sürgünlik vaqtında şimalge, Rusiyeniñ Kostroma vilâyetiniñ Makaryev rayonına tüşti ve ösmürleyin dağda çalıştı, sürgünlikniñ bütün ağırlıqlarını özüniñ başından keçirdi. 1955 senesi Kostroma şeerinde ticaret oquv yurtunı, 1959 senesi ise Samarqand ticaret institutınıñ iqtisadiyat fakultetini bitirdi.

1959-64 seneleri Qırgızistannıñ Oş şeerinde ticaret sistemasında öz zenaatına köre çalıştı. 1965 senesi Taşkentke köçti ve şu yıldan başlap, 1980 senesine qadar anda qırımtatar tilinde çıqqan Lenin Bayrağı gazetasında terciman, edebiy hadim, edebiyat ve sanat bölüginiñ müdiri vazifelerinde bulundı. 1980-1994 seneleri Yıldız mecmuasında başta şiiriyet bölüginiñ müdiri olıp, 1987 senesinden ise derginiñ mesül kâtibi vazifesinde çalıştı. 1992 senesi Yıldız mecmuası hadimlerinen beraber Qırımğa köçip keldi.

Uzun yıllar boyunca qırımtatar edebiyatınıñ deñişik saalarında çalıştı. Qırımtatar folklor eserlerin toplap neşir etti. Riza Fazılnıñ icadiy faaliyeti 1964 senesi Lenin Bayrağında basılgan “Aramtamaq”, “Ötmek” kibi ilki şiirlerinden başlanğandır. 1970 senesi onıñ “Navrez” adlı birinci şiir kitabı basılıp çıqtı. 1971 senesi “Qayda Birlik Anda Tirilik” adınen birinci kere qırımtatar atalar sözleri cıyıntığını çıqarmağa nail ola. 1975 senesi ise kene qırımtatar folklorına ait “Maneler ve Çıñlar” cıyıntığını neşir etti.

1976 senesi Riza Fazıl müellifdeşlikte orta mekteplerde ana tili dersini keçken Qırımtatar talebelerine IV-VII sınıflar içün “Tuvğan Edebiyat” dersligini çıqara. 1977 senesi Qırımtatar qadınlarınıñ cenkte, partizanlıqta gizli teşkilâtlarda faal iştirakine bağışlanğan “Analar Yaş Ekende” adlı oçerkler cıyıntığını azırlap çıqara. 1979 senesi onıñ Sadıqlıq serlevalı oçerkler kitabı basılıp çıqtı. 1982 senesi ise Riza Fazılnıñ Moskvalı Lütfiye Sofunen beraber Şuralar Birliginiñ eki defa qaramanı Amethan Sultannıñ ayatı aqqında yazğan “Amethannıñ Yıldızı” adlı vesiqalı povesti neşir etildi.

1980-ci yıllarda Riza Fazıl eski devir qırımtatar şiiriyeti nümünelerini araştıruv ve olarnı ögrenüvnen meşğul ola ve, neticede, 1988 senesi XVII asırda yaşap icat etken Aşıq Ümerniñbirinci kere şiirler kitabını azırlap çıqarmağa nail ola. 1990 senesi ise o, Aşıq Ümer eserleriniñ ekinci kitabını çıqara. Bunıñ kibi Riza Fazıl Yıldız mecmuasınıñ saifelerinde oquyıcılarnı Mahmud Qırımlı, Üsein Kefeviy, II Ğazı Geray,IV Mehmed Geray, I Meñli Geray ve diger qadimiy devir şairleriniñ eserlerinen tanış etti.

Aynı vaqıtta o qırımtatar edebiyatıniñ tarihına ait materiallar toplap, yazıcı Safter Nagayevnen beraber “Qırımtatar Edebiyatınıñ Tarihına Bir Nazar” serlevalı monografiyasıni yaza. Taşkentte Yıldız mecmuasının 1988-1989 seneleri sanlarında basılğan bu eserde birinci kere qırımtatar edebiyatınıñ ilki irmaqlarından başlap, yani XIII asırdan soñki devirgece olıp keçken çoq asırlıq yolu qaplap alınğandır. Müelliflerniñ bu eseri 2001 senesi Aqmescitte oldıqça kenişletilgen alda “Qırımtatar Edebiyatınıñ Tarihı” adınen 530 saifeli ayrı kitap olıp basılıp çıqtı.

Riza Fazılnıñ büyük işlerinden biri şu ki, o, Qırımtatar edebiyatı ve İslâm tarihında birinci olıp, bütün dünya musulmanlarınıñ muqaddes kitabı olğan Quran-ı Kerimni Qırımtatar tilineçevirip, onı 1991-1994 seneleri devamında Yıldız mecmuasında derc ettirdi. 1998 senesi ise o, Quran-ı Kerimniñ şu tercimesini ayrı kitap etip çıqarmağa nail oldı.

2002 senesi eki kitabı çıqtı. Bular edebiy maqalelerden, oçerklerden, hatırlavlardan ibaret “İrmaqlar” adlı 550 saifeli cıyıntıq ve “Tatarlığım” adlı şiir kitabıdır.

1993-de Ukraina Yazıcılar Cemiyeti azası olğan Riza Fazıl, 2008-de Qırımtatar Yazıcılar Cemiyeti reisi oldı.