YUQARIQARALEZLİLER

YUQARIQARALEZLİLER

XIX asırda padişalıq devrinde Saf Haniy isimli bir civan Büyük Qaralezniñ orta yolağında bay tabaqalar nesilinden olğan. Köy civarları şu sülâleniñ topraqları sayılğan.
Yalı boylarından Asan adlı nasıldır bir dolandırıcı boydaq Saf Haniylerniñ qoltuğına kelip qısılğan ve bu barlıqnı idare etüv uquqını elge keçirgen. Ket-kete Asan “pomeşçik” mertebesinece köterile. Yaşı-qartı tarafından “Asan ağa” diye muracaat etilgen bu nefishor, cail insan Büyük Qaralez halqını özüne itaat ettirip, qullar kibi bedava çalıştıra. Amma “bedava” sözüni “angeriya”ğa deñiştirgenler.
Köy etraflarında ayvan baqqanları, dağdan odun kesip ketirgenleri içün alım almaq yerine Asan ağa er kün köy sakinlerinden 30-40 adamnı “angeriya” hızmetinde yani öz hocalığında çalıştırğan. Künlerniñ birinde Asan ağanıñ idarecisi yuqarıqaralezlilerge 10-15 adamğa “Yarın angeriyağa çalışmağa baracaqsıñız” dep ilân etken. İşte, Yuqarı Qaralezliler pomeşçik Asannıñ qullığını da başlarından keçirgenler. İnqilâb arfesinde Büyük Qaralezde 12 köyge bir başlıq olaraq Amet saylanğan. Köy içinde ise cemaatqa mollalar başlıq yapqanlar.
Revolütsiya devrinde Büyük Qaralezliler bir qaç rejimniñ zulumını çekkenler. Bularğa de “burjuaziya”, “alman”, “aqlar”, “bolşevikler”, “sovetler” denilgen. Sovetler ükümi qaviy yerleşken. 1921-1922 senelerniñ açlığından soñ NEP işletile.
Bu siyaset mücibi Yuqarı Qaralezliler de ayaqqa turıp, babadedelerinden miras qalğan topraqlarda ğayretnen çalışalar. Çayır, tarlalarda meyva, hususan, kiraz aşlamalarını oturtalar ve tez arada bol bereket alalar. Qazançları yañı evler qurmağa imkân berip başlay. Lâkin “Çalışqanlar emekten tapar, denbeller qursaq sıypap yatar” degenleri kibi bay ve fuqareler tabaqaları biri-birlerinden uzaqlaşalar. Bu al sınfiy küreşniñ keskinleşmesine alıp kele. Fuqaraler baş kötergen soñ zenginler 13 tazıyıq astında qalalar. Böyleliknen kollektivleştirüv devri de yetip kele. Başta arqadaşlıq, soñ artel kibi birleşmelerniñ yerine kolhozlar kele. Aynı zamanda kulaklaştıruv da surat ala. Köylülerni aldatıp, teşviqat etip, qorquzıp kolhozğa kirmege mecbur eteler. Kommunistler evden-evge yürip er kesnen hususiy subetler keçireler. “Mujdaba ağa, er kes kolhozğa kirdi, bir siz qaldıñız”, dep bir zavallını birinciler sırasında kolhozçı eteler. Cemaatnıñ ekseriyeti fuqarelerden olıp: “Sefer aqay kirse, soñ bizler de kirermiz”, degenler. Lâçare, vaziyetni añlağan Seferğazı varını-variyetini kolhozğa tapşıra. Halq o devirge uydurıp böyle ibarelerni toquğan: “Manğup qale” kolhoz oldı, aç-toq er kes bir oldı”. Devletke baş olğan Lenin arqadaş. Halqnı açtan öldürgen Stalin qabaqbaş”, “İşi çoq, aşı yoq – nedir o? Olân, o bizim kolhoz olmasın!”, “Qursağı aç, kötü çıplaq – kimdir o? Odır – kolhoznik”. Kommunistlerniñ birisiniñ anası böyle yırlağan emiş: “Ayya, balam, biñ yaşa. El çalışsın, sen aşa”

Cemaat toplaşuvında bir köylü yerinden turıp: “Tavuğı yoq yımırta qozlap berse, qoyu yoq – yününi berse, sığırı yoq – apayını sağıp berse, ya eti yoq – ne yapacaq?” degen. 1937-38 seneleri tekâran aqıllı laf etken Yuqarı Qaralezniñ onğa yaqın müteber insannıñ yastığı qurudı. Yejov başlığındaki mahkemeler biñlernen insanlarnı lagerlerge, apslerge qapattı.

MENBA : YUQARI QARALEZ ve YUQARIQARALEZLİLER ECDATLAR * HATIRLAVLAR * NESİLLER Cafer EMİRALİ “Tezis” Aqmescit, 2010