Eşref Şemi-zade
Eşref Şemi-zade 1908, iyün 21 Kezlev şeerinde halq ocası qorantasında doğdı. Rüşdiye mektebini bitirgen soñ o Aqmescitke barıp, andaki Sovet fırqa mektebine (rusça Совпартшкола) oqumağa kire. Soñ Kezlev civarındaki Atay köy şurasında oquv evi müdiri olaraq çalışıp başladı.
1927 senesi Eşref Şemi-zade arap elifbesinden latin elifbesine keçüvni azırlav komissiyasına kâtip olaraq tayinlendi. Bundan da ğayrı aynı seneden 1929 senesinece o, “Köz aydın” mecmuasınıñ muarriri olıp çalıştı.
1930 senesi Eşref Şemi-zade Moskvadaki kinematografiya institutınıñ edebiy-stsenariy şübesine kire. 1932 senesi o Qırımğa qaytıp kele. Aqmescitte Devlet neşriyatında bediiy edebiyat bölüginiñ müdiri olıp çalışa. Qırım yazıcılar ittifaqını teşkilâtlandıruv işlerinde faal iştirak ete. 1935 senesinden 1937 senesine qadar Qırım yazıcılar ittifaqınıñ kâtibi olaraq çalışa.
1937 senesi Qırımda ve bütün memlekette belli alim, yazıcılarğa qarşı basqı deviri üküm süre. Eşref Şemi-zade de duşmanlıq hışımına oğray. Ekinci Cian cenki arfesinde, 1941senesi iyün 24-te Eşref Şemi-zadeni Aqmescit İçki İşler Halq Komissarlığı (НКВД) zindanlarına taşlaylar. Soñra Sibirdeki İrkutsk şeerine yollaylar. 1942 senesi onıñ cinayet davasında bir türlü temel tapılmağanından, icatkârnı azat eteler. Qırım alman basqıncılarınıñ qolunda olğanından sebep, şair Orta Asiyadaki dostlarına ketmege mecbur ola. Anda cenk bitkence buluna, çeşit işlerde çalışa. Özbek yazıcıları onı Ferğana vilâyet gazetasına mesül kâtip olaraq tayin eteler.
1944 senesi Eşerf Şemi-zade, Qırımnıñ alman basqıncılarından azat etilgenini eşitip, yolğa çıqa. O, mayıs 17 künü Qırımğa kelip, qorantasınen qavuşa. Sabası ise bütün qırımtatar halqı ile Vatandan sürgün etile.
1948 senesi sevimli halq şairi Eşref Şemi-zadeni sovet akimiyeti ekinci defa apishanege qapattı. Stalinniñ vefatından soñ siyasiy yımşaluvlar neticesinde qurtulıp, Şemi-zade Özbekistanda Yangiyol şeerinde yaşağan qorantasınen qavuşa. Soñra Taşkentte yerleşe. Anda Ğafur Ğulâm adına neşriyatta özbek klassik edebiyatı bölüginde çalıştı, soñ o bölüginiñ müdiri ola.
Eşref Şemi-zade 1978 senesi mart 11-de Moskvada ağır hastalıqtan vefat etti. Özüniñ vasiyeti yerine ketirelerek, qorantası ve dostlarınıñ ğayreti ile Qırımğa ketirilip, İslâm Terek rayonında Eski Qırımğa yaqın Aqçora köyüniñ mezarlığında defin etildi.
Edebiy yaratıcılıq
Eşref Şemi-zadeniñ birinci şiirleri 1923 senesi matbuatta basılıp başladı. Şairniñ 1925-1930 seneleri yazılğan “Aqşam deñiz yalısında” (1925), “Yırlarım” (1925), “Şaylı qız” (1927), “Arıqbaş eteginde” (1928), “Asret” (1930) kibi şiirleri gençlikke bağışlana.
1933 senesi Eşref Şemi-zade birinci beşyıllıqnıñ qocaman inşaatı olğan meşur “DneproGES” qurucılığına bağışlanğan “Dneprelstan” poemasını yaza. Poema şairge nam ketirdi. Eser 1936 senesi rus tiline tercime etilip, “Qırımnıñ edebiyat ve sanatı” (Литература и искусство Крыма) mecmuasında basıldı.
Şair aynı zamanda tercime işinen oğraştı. Vilyam Şekspirniñ “On ekinci gece” faciasını, Aleksandr Puşkinniñ, Mihail Lermontovnıñ, Nizamiyniñ ve digerlerniñ eserlerini tercime etti.
Sürgünlik devrinde 1960 – 1970 seneleri edipniñ yaratıcılığı küçlü bir aqıntı olaraq inkişaf etti. 1965 senesi onıñ “Qaval” adlı birinci şiirler cıyıntığı çıqtı. “Toğan qaya” (1969), “Şiirler ve poemalar” (1978) adlı cıyıntıqlarındaki şiiriy eserleri cenkten soñki qırımtatar şiiriyetinde yañı burulış nümüneleri oldılar. Onıñ “Programmanı oquğanda”, “Çolpanğa doğru”, “Yol berme!”, “Emeksever mağrur halqım” ve daa çoq şiirleri, bunıñ kibi de “Qırqlama” adını alğan qırq dane sekizligi şairniñ yüreginden qaynap çıqqan inci daneleridir. Şairniñ eñ belli eserlerinden biri “Közyaş divar” destanıdır. Bundan da ğayrı “Ömür ve yaratıcılıq” (1974), “Halq hızmetinde” (1977) adlı maqaleler cıyıntıqları basılıp çıqtı.
