Qırımtatar Tamğası Taraq Tamğa
Qırımtatar tamğası – taraq tamğadır.
Qırımtatarlarnıñ kök tüsteki bayrağında altın renk ile bezetilgen tamğa – taraq aks olunğan. Amma tamğa nedir ve nasıl mananı taşıy?
Tamğanıñ peyda oluv tarihı türkiy halqlarnıñ qadimiy tarihları ile bağlıdır. Ta 1073 s. Mahmud Qaşğarlınıñ eserine meşur “Divan-ı luğat it-türk” adlı eserinde sülâleler ve tamğalar aqqında müim ve meraqlı malümatlar berilgen. Misal olaraq, tek oğuz qabilesiniñ 22 sülâlesi bar eken, er birisine de öz özgünligi ve teren manası ayırılıp turğan tamğası aittir. Yarlıqlarnıñ, binalarnıñ, bayraqlarınñ ve baştaşlarnıñ üstündeki tamğalar bir sülâlege ait olğan insanlarnı birleştirici bir belgi vazifesini becermekte edi. 1925 s. oca ve tedqiqatçı Osman Aqçoqraqlı tarafından teşkil etilgen ilmiy araştırmalar neticesinde Qırımda 400-den ziyade tamğa dünya yüzüni körgen. Osman Aqçoqraqlı böyle hususitetni qayd ete: Qırım Hanlığınıñsıñırlarından diger memeleketlerge eksport sıfıtında işlenip çıqarılğan mallarnıñ üstüne tamğalar urula edi. Olarnıñ para aqqını ise hannı adamlarından “tamğacı alğan”.
Osman Aqçoqraqlınıñ fikirince, rus “таможня” sözü “tamğa”, “tamğacı” sözlerinden kelip çıqtı. Zemaneviy qırımtatar bayrağındaki tamğa 15 asırnıñ soñunda ve 16 asırnıñ başında tahtta bulunğan I Meñli Geraynıñ emiri ile peyda olğan edi. Tamğa terazeni añdıra. Temsiller arasında ise teraze – bu adalettir. Renkke kelgende ise, sarı tamğa – altın renkte kösterilgen, altın ise – bu beden ve ruh temizliginiñ temsili. Kök tüsü – kederliktir. Birleşip olar yeşillik renkini meydanğa ketireler. Yeşil ise – ömür, ebediylik ve aqiqat renkidir.
Къырымтатар Тамгъасы “Таракъ Тамгъа”
Къырымтатар тамгъасы – таракъ тамгъадыр.
Къырымтатарларнынъ кок тюстеки байрагъында алтын ренк иле безетильген тамгъа – таракъ акс олунгъан. Амма тамгъа недир ве насыл мананы ташый?
Тамгъанынъ пейда олув тарихы тюркий халкъларнынъ къадимий тарихлары иле багълыдыр. Та 1073 с. Махмуд Къашгъарлынынъ эсерине мешур “Диван-ы лугъат ит-тюрк” адлы эсеринде сюлялелер ве тамгъалар акъкъында муим ве меракълы малюматлар берильген. Мисаль оларакъ, тек огъуз къабилесининъ 22 сюлялеси бар экен, эр бирисине де озь озгюнлиги ве терен манасы айырылып тургъан тамгъасы аиттир. Ярлыкъларнынъ, биналарнынъ, байракъларыннъ ве башташларнынъ устюндеки тамгъалар бир сюлялеге аит олгъан инсанларны бирлештириджи бир бельги вазифесини беджермекте эди. 1925 с. оджа ве тедкъикъатчы Осман Акъчокъракълы тарафындан тешкиль этильген ильмий араштырмалар нетиджесинде Къырымда 400-ден зияде тамгъа дюнья юзюни корьген. Осман Акъчокъракълы бойле хусуситетни къайд эте: Къырым Ханлыгъынынъсынъырларындан дигер мемелекетлерге экспорт сыфытында ишленип чыкъарылгъан малларнынъ устюне тамгъалар урула эди. Оларнынъ пара акъкъыны исе ханны адамларындан “тамгъаджы алгъан”.
Осман Акъчокъракълынынъ фикириндже, рус “таможня” сёзю “тамгъа”, “тамгъаджы” сёзлеринден келип чыкъты. Земаневий къырымтатар байрагъындаки тамгъа 15 асырнынъ сонъунда ве 16 асырнынъ башында тахтта булунгъан I Менъли Герайнынъ эмири иле пейда олгъан эди. Тамгъа теразени анъдыра. Темсиллер арасында исе теразе – бу адалеттир. Ренкке кельгенде исе, сары тамгъа – алтын ренкте косьтерильген, алтын исе – бу беден ве рух темизлигининъ темсили. Кок тюсю – кедерликтир. Бирлешип олар ешиллик ренкини мейдангъа кетирелер. Ешиль исе – омюр, эбедийлик ве акъикъат ренкидир.
