21 MAYIS 1864 BÜYÜK ÇERKES GÖÇÜ
Rus Çarı I. Petro (D: 9 Haziran 1672-Ö: 8 Şubat 1725) güneye genişleme ve sıcak denizlere inme planı kurmuştu. I. Perto önce Azak Kalesini hedef almış ve Osmanlı Devleti ile yaptığı savaşların ardından 6 Ağustos 1696 tarihinde Azak Kalesini ele geçirmiştir. Zira Rusya’nın bu hamlesinin asıl amacı Karadeniz’e ve ardından Boğazlara kadar gidebilmekti.I. Petro bu planı sağlığında hayat geçirememiş olsa da kendisinden sonra gelen Çar ve Çariçe’ler bu idealden asla vazgeçmemişlerdir.
Çarlık Rusya’sının sıcak denizlere inme ve Anadolu’yu ele geçirme hayalinin önünde engel olarak Osmanlı Devleti vardı. Bu nedenleRusya ile Osmanlı Devleti ve Kuzey Kafkasya halkaları arasında yüz yıldan fazla sürecek olan savaşlar başlamıştı. 1759’da başlayan savaş 1864 yılına kadar devam etmiştir. 1763 yılına gelindiğinde Rus planı dahilinde Kafkaslar coğrafyasını işgale başlayan Rus İmparatorluğu’nun işgaline karşı koyan Çerkesler hedef alındı ve Rus–Çerkes Savaşları başladı. Beklenmedik bir direniş sergileyen Çerkesler ile Ruslar arasında kanlı çarpışmalar yaşanmıştı.
Çerkesler; atalarının binlerce yıldır yaşadığı toprakları savunmak için kendilerinden sayı ve teknolojik olarak çok üstün durumda olan Rus ordusuna karşı 100 yıl savaşarak direnmeyi başarmışlardı. Ruslar Çeçen köylerine karşı yağma ve talan hareketlerine Çeçenler, karşı akınlarla kendilerini savunmaya çalışıyorlardı.
Bu arada 1828-1829 arasında yaşanan Osmanlı-Rus Savaşı 14 Eylül 1829 tarihinde Edirne Antlaşması ile sonuçlanmış ve Çerkesya olarak tanımlanan bölge Ruslara bırakılmıştı. Ancak Çerkesler direnmeye devam ettiler. Teslim olmayan Çerkeslere karşı saldırıyı sürdüren Ruslar, katliamlara ve talan hareketlerine başladılar. Bu dönemde Çerkes grupları ile Adıgeler’den Osmanlı topraklarına göçler başladı.
1857 yılına gelindiğinde hala devam eden savaş karşısında Rus General Dmitry Milyum’un “Çerkes halkının yok edilmesi” fikrini Çar II. Aleksandr kabul etmiştir. Bu durumu öğrenen Osmanlı Devleti, uzun görüşmeler sonucunda Çerkeslerin Osmanlı topraklarına ulaştırılması konusunda Rusya ile anlaştı. Lakin Rusya yanlış bilgiler ile 50.000 kişinin sürgün edileceğini beyan etmişti. Çünkü maksadı soykırım ile Çerkesleri yok etmekti.
Soykırım hazırlıklarını tamamlayan Rusya 10 Mayıs 1862 yılında bölgeye Rus göçlerini de başlatmıştı. Saldırılarını sürdüren Ruslara karşı Mayıs 1864 yılında 20.000 Çerkes atlısı ile 100.000 kişilik Rus ordusu ile son bir savaş yaşanmıştı. Kanlı çarpışmada yenik düşen Çerkesler 21 Mayıs 1864 yılında resmi olarak savaşı sona erdirdiler. Fakat teslim olan Çerkeslerin büyük bir kısmı kadın, çocuk, yaşlı ayırmaksızın Ruslar tarafından katledildiler. Binlerce Çerkes ise yüzyıllardır yaşadıkları ata topraklarından Rus Çarlık askerlerinin zoruyla, gemilere doldurularak Karadeniz’de bulunan Osmanlı kıyı şehirlerine sürgün edildiler.Rus kaynaklarına göre, 1858-1865 yılları arasında 493.000 kişinin Osmanlı’ya sürgün edildikleri görülmektedir. Ancak Karadeniz’e açılan bu gemilerin bir batmıştır. Osmanlı limanlarına ulaşmayı başaranlarda ise yolcuların bir kısmının hayatlarını kaybettikleri bilinmektedir.
Çeşitli kaynaklara göre Çerkeslerden başka ayrıca; 45.023 Natuhay, 27.337 Abadzeh, 165.626 Sapsığ, 74.567 Ubıh, 11.873 Abhaz, 10.500 Bjeduğ, 30.000 Abazin, 4.000 Besleley, 15.000 Kemguy, Mahos, Yegerukay, 30.650 Nogay, 17.000 Kabardey ve 23.193 Çeçen de Anadolu’ya göç ettirilmişlerdir. Bu rakamların Rus kayıtlarında yer almasından dolayı sayıların düşük verildiği kuvvetle muhtemel olarak kabul edilmektedir.
Bu süreçte yaklaşık 2.000.000 Çerkes ve Kafkas halkının hayatını kaybettiği değişik kaynaklarda yer almaktadır ve Çerkes ileAbhaz nüfusunun %60’ının yok edildiği değerlendirilmektedir.
Akla hayale gelmedik türlü vahşetlerle birlikte Rus askerlerinin, hamile kadınların karnını yararak içindeki bebeği çıkarmak gibi çeşitli insanlık dışı yöntemleri sırf eğlence olsun diye yaptıkları birçok kaynakta görülmektedir. Hatta General Grigory Zass’ın “Çerkes katli ve bilimsel deneylerde kullanmanın serbest olduğu” talimatları vahşeti göstermesi açısından örnek verilebilir.
Etnik temizliğe uğrayan Çerkesler ile birlikte Abhaz, Abazin, Oset ve Çeçen gibi daha birçok Kafkas halkları da bu soykırımdan nasibini almıştır.
21 Mayıs 1864 Rus Çarlığı’nın Çerkes halkına karışı “kolonyalist politikaların ve stratejik hedefleri doğrultusunda uygulanan soykırım ve sürgün günü” kabul edilmektedir. Dolayısı ile 21 Mayıs Çerkesler va Kafkas halkları için yas günüdür. Bu vesileyle hayatını kaybeden Çerkeslere ve diğer Kafkas Halklarına Allah’tan rahmet diliyoruz.
21 mayıs 1864 çerkes sürgünü
:
İsmail CİNGÖZ; Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Uzmanı/M.A. BULTÜRK Ankara Temsilcisi. [email protected]
