BIZIM ŞEYİTIMIZ ASAN SABRİ AYVAZOV – Güner Akmolla

1878 -1938
Qırımtatar Edebiyatının tarihı kitabını aşqan saytın bır gazi, bır şeyıt tanıymız ve vatanperverlıgı mız arta, tatarlığımız canlana dünyamıznı qabartıp! Asan Sabri Ayvaz(ov)nı bonday tanıta muel lifler qıymetlı Edebiyat Tarih kitabında, 2001 senesınde Qırımda basılğan, latin elifbesınde ve ro men tercümesınde 2017 de Romanya da: “6 Mayis 1878 de Alupka da pıqare aylede dünyağa keldı. Tahsilını koy mektebınde başlay son medresede oquy, muallim kıbı şalışıp. Istanbul da ve Kahirede oqıp tahsilını tamamlay., Türkiye de oquğanda yazğan maqalelerını Gasprinski’nın “Tercüman”nında ve Istanbul ve Baku gazetlerın de tanıta. Vatanğa qayta ve profesorlıq yasay Alupka ve Bahçesarayda. Moskova Lazarev instıtutın da Şarq bılgılerge dair ders bere.Yazar kıbı Gasprinski’nın aşqan colında çalışa,ele 1905-1907 inki lâp cıllarında. “Tercüman” gazetınde deren bılgılerımen muarrirlık ete. Asıl bılgı adamı, tercümen em meşhur gazetecı, “Tercüman’ın baş muarriri
bola 1914 te. Bu cıl onın en muyim çalışmalarının devırını anlaştıra bızge. Reşid Mediyev’nın yaqını kıbı şalışa “Vetan hadimi“gazetasında şan qaza nıp.

NEDEN BU ALA QALDIQ

pesası onınmilliy duyğularını tanıta.
(Birinci meclis (Seyidbek, Reşid ef., Ali ef) Reșid.efendi: Seyidbek!Bu aqşam seni hurafattan ziyade mahzun koriürum! Yüzüne baqan bir istik lyalet
düşkünü, duşman esiri, yaki milletin alından, istikbalinden qaza umid iden birini esap ider.Bu qadar düşünmenin, bu derece dalğınlığın ne lâzimi vardır? Bu alinle yine şu gazeteleri qarıştırürsın,
bıraq şunları, canım, daa onlardan bezmedinmi?! Bugun bir yerde bir dugün icra idiliür.
Aydı, gidelim, biraz eglenelim. Belki, kozün-gonlün açılır.
Bu yaş başınle butün kunlerini, gicelerini, boyle acı -acı düşünceler, umidsiz tasavurlar ile keçiri ürsun. Aydı, qalq, gidelim!…
Seyidbek: Ostav, pajaluista. Sen bugun benimle eglenmegemi istiürsun?Sen biliürsın ki ben tatarskisvadbadan hoşlanmam! Oralara varmaq, benim içün bir ölümdir. Ben o fena obıçayların duşmanı oldığımı da bilmiürmısın? Bugunki nastroeniyamın fenalığına, dosadamın artmasına sebep de şu svad
badır. Kim bilir, bu gice ne qadar başlar parlanacaq, ne derece vodqalar içilecek, ne qadar bezobrazya olacaq?
Reşid efendi: Canım! Bugunki dügün mırza ve bek toyü olmayıp, pek fakır bir namuslu gençnin du günidir.Buna gitmede iç bir baas yoktır, zan iderim.
Seyidbek: Sana em korotko, em yasno: eger benim dostum isen, şu predlojenneden vazgeç! Bir çok yıllardan beri bizim nesçastnıy musulmanlar arasında cvadba adıle yapıla kelen o çirkin obıçayların,
benim vzglyadımda, masharalıktan, bezübrazyadan iç bir farkı yoktır ! Bunın içün uje on yıldan beri iç bir tatar svadbasında olmadım ve olmak da istemem…Eger bu niyetle bana keldiniz, ise, gidiniz…
Ben gidemem. Siz isterseniz, gidiniz! Bog s vami!
Reşid efendi: Azizim, Bugun sana kardaşça birkaç söz söyleyceğim, fakat ıncınmaya çeksek…
Seyidbek: Pojaluista, pojaluista!
Reşid efendi:Sen kendin “millet, millet!” die derdlere, veremlere oğradın…Lyakin milleti, adetlerimizi butün-butüne unutın!…Cemiyetimiz olür – varmazsan, dügün olür – gitmezsen, sanat cemiyetleri yapı
lır – bulunmazsak , böyle milletperestlik olurmı? Ben de çalğılı – çağanalı, debdebeli, tantanalı, şama
talı, gurültili toylara gitmekten haz itmem. Gittiğim dügünlerde gençler ile vakıt keçirmeyüp,yaşlı – baş lı ihtiyarlar yanında eglenirim.” (s.9-10)
Asan Sabri Ayvazov ‘ın bu muim pesasını bızge tertiplegen üniversite profesoru Şevket Elvis-oglu Yunus bırıncı sözlerden ekı antagonik, zıt vaziyetnı anlaştıra em kritikasını başından tıl bızğanlarğa bere:
ruslaşqan caşlarman adettnı saqlağan qartların arasında bar eken şuqurnı tanıta, ald sözını yazıp: „A S Ayvazov ve onın deviri”.Yazıcının fikirlerını Abdulvetan aşıqlay:
“Abdulvetan: Oğullarım! İrade ittiğiniz sualler aqiqaten çoq muim suallerdir. Evet, dediğiniz kibi, ehval-i azırımız pek harap.İstikbalimiz pek mazlum! Binaenaleyh umum memleketin alı da telükede.
İhtilâl ve inkilâbın arqası olan ukümet de inatlığında israr idiür. Revolütsionerler ihtilâldan, bomba atmaqtan vazgeçmiür, ukümet de asup kesmeyi bir tedbir zan idiür. Birisi – “urriet” , digeri “asış”di
erek, ek digerine zıd iki buyük dalğa mütemadien birbirile müsademee devam idiür.Aslı bir qıyamet, bir inkilâbdır gidiür.” (s.66).
Birincilerın sırasında fikirlerını tanıta, nasıl milliy fikirnın bırleşmesı, Batı medeniyetıne yaqınlaşmamıznı, japon medeniyetıne, latin elifbege, ve bu çerçevede “NEDEN BU ALA QALDIQ”pesası oyna la em basımlarğa alına. 1922 senesınden arapça ve türkçe ders bere Qırım da Pedagojika institutında. Haziran 1923 te onın 25 senelık Milliy Jubilesı yasala Qırımda putun edebiy şalışmalarını kozge alıp. Tıl meselesınde Baku da tabıla, dünya türk-tatar gazetalarında maqalelerı yazılıp.1932 ya 1934 lerde, senesı qonuşula, onı institutdan şığaralar ve I.A.Kerimov Bey Efendının
yazğanlarına kore, ondan Edebiyat tarihımızde yazılğanlarğa kore, mahpuske qapatıla ve 17 april 1938 de atıla.
Yazğan eserlerı aqiqaten muim em butun dünyada tanıldılar:”Latin elifbesı”, “Oktâbr inkilâpı ve tatar alimlerı”, “Kiraet Kitabı”, Bizim Şairler”, “Qırımtatar tılının ve edebiyatının tarihı”. Şevket Yunus ‘nın sözlerınden hatırlaymız: “Eserde uküm sürgen tüşkünlik ruhuna baqmadan,
obraz lar episi bir kelecekke umüt bağlaylar.”(s.7) Bızde, bugunde, ep olay diymız!”