Arslan ve Komürci – Qıssadan Hisse
Qırımtatar Halq Masallarınıñ Terbiyeviy Emiyeti ve Zemaneviy Aktualligi
Qadır Veliyev
Bir kun komürci qart dağda bir terekniñ astında ıñrana-ıñrana ayaqlarını toqtamadan almaştırğan arslannı korip qala ve egilip, onıñ pancasını qoluna ala. Baqsa ne korsin, arslannıñ ayağına balaban bir yarçıq kirgen, şişip, irinleşip qalğan. Komürci qart pıçağını çıqarıp, şişikni yara, yarçıqnı çıqara, şişik içindeki irinni aqızıp yibere.
Çekişüv azabından qurtulğan ayvan:
-Sağ ol, dostum, sen meni ceennem azaplarından qurtardıñ,-dey.-Eyilikke kemlik kostermek olmaz, yur, men de saña bir yigitlik yapayım,-dey. Bara-bara, bir kul töpege barıp yeteler.
Arslan pancasını yerge urıp:
-Mına, dostum, bu yerni qaz, seniñ bahtıñ bu yerde komülidir,-dey.
Qart yerge bir-eki lesker urğanınen, balaban bir kup çıqa. Açıp baqsa, kup rıqma-rıq altın tolu.
-Daima ekimiz dost olıp yaşamaq içün, sen er kun bir çanaq şorba ketirirsiñ ve onı birlikte oturıp aşarmız,-dey arslan. Komürci qart tapılğan hazineden faydalanıp, yañı ev yaptıra, sığır ala, bala-çağasını yahşı kiyindire, koyde eñ zengin adamlardan biri olıp qala.
Kunlerden bir kun komürci qart:-İnsanlar aşını çanaqtan qaşıqnen aşaylar, men ise bu canavarnen bir sofra başında oturıp, qaşıqsız aşayım. Fiy, ne qadar ciyrenç bir şey!- Yoq, men endi arslannen bir sofrağa oturmam,-dey.
Dostunıñ meramını añlağan arslan:
-Faqır olğanda ciyrenmey ediñ, endi ciyrenip başladıñmı?- Baltañnı al da, menim başıma ur!-dey arslan. Qart ise:-Yoq, men ozüme eyilik yapqanğa hıyanetlik yapmam,-dey.
Sen urmasañ, baltanı alır da, seniñ başıñnı men parçalarım,-dey arslan. Komürci onıñ emirini becere.
Qanğa bulğalanğan arslan ıñrana berip: Endi ket, tamam qırq kun degende qaytıp kelirsiñ,-dey.
Komürci qart dağ padişasınıñ ricasını becere. Vaqıt muddeti bitkeninen qaytıp kele. Baqsa ne korsin, arslannıñ başındaki yara bir tamam savuşqan.
-Yarañız tüzelgen amma, men añlap olamayım, boyle bir yara sizge ne kerek edi?-soray qart. Arslan cevap yerine , bir yır aytıp bere:
Savuşır yigit bedeninde
Balta, qılıç yarası.
İç savuşmaz yigit yureginde
Tilniñ yapqan yarası…
Dünyada eñ tatlı şey tildir, eñ accı şey de tildir, degen ikmetli sözler nafile yerde aytılmağan eken.
Yaşayışta kimer adamlar allı-taqatlı olğan soñ, qomşularını degil de, atta soy-aqrabalarını tanımay, menlik kosterip, burun koterip başlay ve forsa sata. Evel kim olğanını unuta. İşte, masaldaki komürci qart da tıpqı boyle şahıslardan. Ayı, baylıq o yaqta tursıñ, bir de-bir loqatalı işke yerleşse, ya da hızmet saasında yuqarı basamaqqa koterilse şimdiki zaman ibaresinen aytqanda çinovnik olsa, soy-sop degil de, anasını tanımağan unsurlar da yoq degiller.
Halqımıznıñ arasında pek manalı ikmetli sözler nafile aytılmağan:
Kestane qabuğından çıqqan da, qabuğını begenmegen. Qadir bilmezniñ qadri yoq…
