18 Mayıs Qırımtatar Sürgünlikni azırlav
Bu ğayeni ömürge keçirmek içün ŞSCB nen Almaniya arasında cenk başlağanı imkân doğurdı. Qırımnıñ mudafaasındaki muvafaqiyetsizlik – o 1941 senesiniñ küzünde endi bütünley almanlar tarafından işğal etilgen edi, – partizan areketindeki yañlışlıqlar, Qırımnıñ rus ealisi tarafından “yat” halqlarğa nisbeten adeti üzere işançsızlığı, şübeli baquvı – bütün bular güya qırımtatarlar bir qalmay alman işğalcilerine berildiler, olarğa hızmet ettiler degen sahte, yalan fikirniñ doğmasına yardım ettiler. Qırımda partizan areketiniñ reberleri Aleksey Mokrousov ve A. Martınov 1942 senesi iyül ayında memleketniñ yolbaşçılığına “dağ ve dağ yanı rayonlarında yaşağan qırımtatarlarnıñ ekseriyeti faşistlerge berildiler”, degen yalan, iftira tolu mektüp ile muracaatta bulundılar.
1944 senesi baarde daa yañı işğalcilerden temizlengen Qırımda İçki İşler Halq Komissarlığı (НКВД) ve Devlet Telükesizlik Halq Komissarlığı (НКГБ) tarafından “diyarnı antisovet unsurlardan temizlev” bahanesi ile faal surette çeşit tedbirler keçirildi. Qırımğa episi olıp 20 biñ asker ketirildi. Mayısnıñ 10-unda Beriya Stalinge şöyle sözlernen muracaat ete: “Qırımtatarlarnıñ sovet halqına qarşı satqınlıq areketlerini esapqa alaraq ve qırımtatarlarnıñ ileride Şuralar Birliginiñ sıñır kenarında yaşaması istenilmegeninden kelip çıqıp ŞSCB İİHK Siziñ baqımıñızğa Devlet Mudafaa Komitetiniñ (ГКО) bütün tatarlarnı Qırımdan sürgün etmek qararınıñ leyhasını teklif ete”. 1944 senesi mayıs 11-de Stalinniñ imzasınen bütün qırımtatarlarnı Qırımdan Özbekistanğa sürgün etmek aqqında mahsus qarar çıqarıla. 1944 senesi mayıs 21-de çıqarılğan qararda ise olarnı Rusiyeniñ bazı vilâyetlerine yerleştirmek hususında kösteriş berile.
Aprel ayında ve soñra mayısnıñ başında acele surette qırımtatarlar eki kere esapqa alınalar. Mayıs 10-da iç bir şeyden şübelenmegen bir çoq dağ ve dağ yanı rayonlarında köylerniñ adamlarını yollarnı tamir işine aydadılar ve olarnı anda bir afta çalıştırdılar. Mayıs 18-de ise olarnı qorantalarınen, köyü-köyü ile tuvğan yurtlarından şu yollarnen aydap alıp kettiler. Sürgünlik arfesinde yani aprelde ve mayısnıñ birinci yarısında qırımtatarlar arasında bütün erkeklerni “trud armiya”ğa aluv kampaniyası ötkerildi. Soñundan añlaşılğanına köre, bunıñ sebebi – sürgünlik operatsiyasını ötkergende, olarğa qarşılıq adam olmaması közde tutulğan. “Trud armiya”ğa alınğan biñlernen adamlar esasen Rusiyeniñ şimalinde, Uralda ve diger yerlerindeki lagerlerge, Qazahistanğa yollanğanlar. Olarnı esasen yol yapıcılığında, zavodlar qurucılığında, dağ işlerinde çalıştırğanlar ve olarğa pek qılınğanlar. Eger 1941 senesi cenk başlağanınen yapılğan umumiy mobilizatsiya qırımtatar qorantalarını olarnıñ esas tayançı olğan erkeksiz qaldırğan olsa, alman işğali olarnıñ maddiy temelini bozğan olsa, “trud armiya” siyrek de olsa, qorantalarda qalğan erkeklerni ve ösmürlerni yığıştırıp aldı ki, üzere çoq balalı olğan qırımtatar qorantaları bir derece olsa da, olarğa bazana ediler. Şunıñ içün evlerinden yarı aç, yarı çıplaq aydalıp çıqarılğan qorantalar bu ceryanğa, bu faciağa endi zayıflanğan, çaresizlengen, iqtisadiy ve ruhiy ceetten sıqıştırılğan alda taşlandılar ve sürgünlikniñ birinci yılları halqnıñ soñ derece qırılğanınıñ sebeplerinden biri de budır. Sürgün etilgen qırımtatarlar baracaq cumhuriyetlerde olarnı qabul etmege belli bir azırlıq körülmekte edi. Meselâ, Beriya Özbekistan yolbaşçılarından “Özbekistan ŞSCde sürgün etilgenlerni qabul etmek ve olarnı yerleştirmek içün azırlıq işleri esasen bitirildi”, degen esabat aldı.
Fotoğraf : Qırım.Aqiqat
