QIRIMTATAR HALQ MASALLARI

                                                                          AÇKÖZ HAN
Zaman-zaman ekende, zamanlar yaman ekende, qaplı-quplu baqalar qanatlanğan uçmağa,
deñizdeki balıqlar kira tutqan köçmege. Şu zamanda hanlar biri-birinen talaşqan, halqqa amanlıq
bermegenler… Qıpçaq ülkesiniñ şu der vaqtında Eski Qırım Aslan degen han olğan. O handan da
aqıllı han olmağan. O, bütün aqlını baylıq arttırmağa sarf etken. Niyetine irişip, baylığınen
namlı, qudretinen şanlı olğan. Dünyada bir minmiz şey yüzüm qurusı olsa, onıñ da tübünde çöp
bar, deyler. Aslan hannıñ da baş mini – açközlügi eken.
Bizim qartlar ta o zamanda: “Qanaat qarın açırmaz” dep aytqanlar amma, Aslan-han
zenginligine qanaat etmegen. Onıñ mermer taştan yasalğan pek ziynetli kökke aralaş kök Sarayı
bar eken. Areminde yüz apayınen eki yüz de cariyesi bar eken. O peri qızlarğa kezmek içün gül
bağçalar, çet memleketlerden kelgen bazirgânlar içün kervan sarayları, qavehaneler,
musafirhaneler ve medrese em de ilmiy ocaqları bar eken.
Aynı zamanda onıñ qulan çöl otlaqlarında adsız-esapsız cılqısı ve çoqtan-çoq qoy sürüleri
cayılıp yüre ekenler. İlde tınçlıq, cenk olmağanı çoqtan. Baylığı kün-künde arta, amma özü ğam
içinde yüre. Geceniñ der maalinde töşeginden turıp: – Er şeyim bar! Baylığım da, qudretim de.
Tek altınım az! – dep oylana-oylana han aqlını uçurğanday ola, azaplana. “Suniy altın yasamaq
olmaymı eken?” dep miyini yora ve sabağace yuqlamay.
Künlerniñ birinde o, bey-beklerni çağırıp, bütün hanlıqta eñ ferasetli-zekkiy ülemalarnı alıp
kelmelerini emir ete. Bu emirniñ aslına yetmegen bey-bekler özleriniñ qolları astında olğan
ziyalılarnı çağırıp ketireler. Han uzurına toplanıp: “Qılıç senden, baş bizden!” dep secde etken
alimlerge: – Öyle bir usul tapıñız ki, şu usulnen taşnı altınğa çevirmek mümkün olsun! – dep
yüregini kemirgen azabını beyan ete.
Toplanğan ziyalılar: “Han aqlını coyğan, ğaliba!” dep abdıraylar. Eñ qart ülemalardan biri: –
Eger de taştan altın yasamaq mümkün olsa, halq onı çoqtan yasar edi, – dep hannıñ uzurına
yıqıla. “Altın böyle qolaylıqnen yasalsa, onıñ fiyatı da yarım pulğa çevirilir edi”, – dep episi
içinden küleler. Lâkin hanğa şay deyler:
– Hannıñ istegi qullarına qanundır! Siziñ aytqan usulnı tapmaq içün bizge müddet beriñiz, –
dep yalvaralar. Çünki hanğa söz qaytarğan ülemanıñ şu yerde başını kesip taşlaylar.
Bir qaç vaqıt keçken soñ Aslan han olarnı kene uzurına çağıra.
– Qana, ne işlediñiz? – dep soray o ülemalardan.
– Eger mümkün olsa, han azretleri, daa bekleñiz, – dep olar müddetni uzatmağa ruhset
soraylar. Vaqıt keçse, belki hannıñ aqlı başına kelir, dep ümüt eteler. Amma Aslan hannıñ canı
patlay, beklemege çıdamay. Eki aftadan olarnı kene çağıra. Ülemalar kene müddetni uzatmaq
niyetinen ağızlarını açqanda, han olarnı quvıp yibere. Aqıllı eken han, asmay-kesmey. O
kelecekni oylana ve şöyle fikirge kele: Bu “papağan”lardan olacaq şey yoq, halq arasında
ferasetli kişiler çoqtır, halq arasına çığıp özüm qıdırayım degen qararnen o, adiy urba kiygen
alda Eski Qırım bazarına kelip, halq içine aralaşıp kete.
– Halq arasında yürmek han azretlerine kelişmegen şey, kim bile ne olmaq mümkün. Belki
qulağıñızğa yaraşmağan şeyler eşitirsiz, – dep onı niyetinden vazgeçtirmek isteseler de o:
– Episi bir barırım! Maña altın kerek! – dep ekinci künü urbasını kiyip, kene halq arasına
aralaşıp kete. Lâkin oña aytılğanlar doğru çığa. Anda o özü aqqında çoq can ağırtıcı sözler eşite.
Şay olsa da, han bazar qavelerinde, kervan-sarayda eşitkenlerine dayana, sır bermey. Özüniñ
soñki oyları aqqında da eşite:
– Aslan han aqlını uçurğan! Şunday aqıllı kişi edi, yazıqlar olsun, taştan altın yasatmağa
istey, – deyler. Birevler ise: – tılsımcı Kâmilni çağırsın, o belkim bir çare tapar, – dep de qoşalar.
“A, maña da keregi bu edi!” dep, Aslan han tılsımcı Kâmilni tapıp ketiriñiz, dep öz
adamlarına emir bere. Çoqqa barmay, tılsımcı Kâmil hannıñ uzurına kelip, temenna bere de:
– Qılıç sizden, baş bizden! – dep tiz üstüne çöke.
– Tur, Kâmil! – dep han onı tursata da, soñ oña öz meramını añlata. Bunı eşitken Kâmil hayli
vaqıt oyğa dalıp indemey tura.
– Ne içün indemeysiñ? – dep soray han sabırı yetmeyip.
– İsteseñiz başımnı şimdi kesiñiz, isteseñiz – soñ! – dey tılsımcı. – Çünki taşnı altın etmege
tılsımnıñ da küçü yetmez. Lâkin bir çare tapıp altın bulmaq mümkün. Eger de menim
aytqanımdan çıqmay, er bir şartımnı eda etseñiz, soñ belkim, bir şey çığar. Körülmegen,
sayılmağan altın hazinesiniñ saibi olursıñız. Ondan başqa soñu felâket olması mümkün.
– Aytqan şartlarıñnı eterim. Eger etmesem, dünyadan üç talıq olayım! – dep han yemin ete
ve: “Üç talaq olayım!” dep üç kere tekrarlay.
Bundan soñ olar Kâmilniñ arabasına oturıp keteler. Sekiz kün keteler, doquzıncı künü Keriç
qırına yeteler. Kâmil arabadan tüşip hannıñ ögünde baş ege de:
– O yağına cayav ketermiz, – dey.
Köletke ösip başlağance olar qırğa köterileler. Niayet, balaban bir qayanıñ ögüne kelip
toqtaylar. Tılsımcı özüniñ tılsım duvalarını oqup başlay. Sekiz duva oquy, doquzıncı duvasında
balaban taş yerge oyulıp, yer astı qobasınıñ üstüni aça. Soñ taş, qobanıñ içine yuvarlanıp kete.
Taşnıñ artından eki yılan ısıldap qobağa kirip keteler. Yılanlarnıñ qabınıñ pulları suvuq ay
ziyasınen qobanıñ içini yarıqlandıralar.
Aslan han qobanıñ içine kirip, qobanıñ duvarlarında çıplaq adamlarnıñ eçkiday oynaqlaptırmaşıp
yürgenlerin köre. İç kimnen laf etmey eppeyi yol alğan soñ, töründe bir demir qapığa
rast keleler.
– Keldik, han azretleri! Qapı açılğan soñ qobanıñ töründe dünya güzeli bir peri qıznı
körersiz. Qızğa baqmayıp, onıñ yanındaki köpek üstüñizge atılğanda, onı eki qoluñıznen
boğazına yapışıp boğarsız. Soñ qız sizge tabiy olur. Şundan soñ siz qobada altın hazinesiniñ saibi
olursız. Şimdi ise menim artımdan aytqanlarımnı tekrarlañız, – dey tılsımcı.
– Açıl, açıl, açıltaş! Aldıña keldim egip baş! – Han bu sözlerni tekrarlağanda, demir qapı
açıla ve o bütünley başqa bir dünyağa kirip kete. Qobanıñ divarlarını türlü renkte asıl taşlar
ziynetlep, parıldaylar. Han, ayağınıñ tübüne baqsa, altın duqatlar üstünde tura. Duqatlar deñizday
şuvuldap, etrafqa kerbar ziya saçalar. Bir qaç adım yürgeninen qaya taştan yasalğan set yanında
balaban bir qara köpek oturğanını köre. Suvuq ateş arasında qalğan Aslan han köpek ürüp
başlağanda birden seskene. Sette ise qadife minder üstünde yantayğan dülberden de dülber bir
peri qızını köre. Tılsımcınıñ: “Qızğa baqma!” – degen sözlerini esinde tutsa da, o qızdan közüni
alalmay. Köpekni de unuta. Şu an onıñ içün altınlar da nurunı coya. Qarşısında bu peri qız
turğanda oña bütün ciannıñ hazinesi bir şey olıp körünmey. Onıñ yüreginiñ er bir teli, yüzüm
çiçeginiñ qoqusınday nazik aenknen yırlay. Tılsımcınıñ:
– Tez ol! Köpekni boğ da, qıznıñ namusını yapqan yapraqnı tartıp al, soñ cian hazinesi seniñ
olur! – degen sesi onıñ qulağına uzaqtan kelgendey olıp uruldı. Amma o, vızıldağan sonanı
quvğanday sesni quvıp taşladı. Çünki qıznıñ qararsız dülberligi onı esir aldı. O, turğan yerinde
qıbırdayalmay qaldı. Şu vaqıt peri qız minderinden turıp taraf yürüşledi de:
– Aslan han menim namusıma toqunmaz! Meni mashara etip, öz şanını qarartmaz. Aslan han
batır kişi! Çünki mında tek batır kişi kele bile. Açköz kişi de kelir, lâkin şimdi oña zenginlikniñ
emiyeti qalmadı! Aslan han meni körgende, altından da ziyade sevdi. Endigi o mensiz
yaşayalmaz! O menimki! Em mennen de ebediy qalır!… – peri qıznıñ dudaqları han tarafqa
uzatıla. Ekevi öpüşkende şu an ava titrey, ortalıq qıyır-çıyır ola! Altın yıldızçıqlarnı añdırğan
uçqunlar demir qapınıñ artında qalğan tılsımcını Keriç qırınıñ qobasından alıp çığa da, Eski
Qrım bazarına keterip taşlay. Kökten egen Kâmilni körgen halq onı qorçalap ala.
Tılsımcı Kâmilniñ merafetine kimse taaciplenmey.
– Eşittiñmi? Aslan han coyulğan, – deyler oña.
– Yazıqlar olsun, Aslan han aqıllı han edi…
– Ya, başqası ondan da beter olmazmı? – dey birisi daa.
– Yazıqsınmañız, cemaat! Aslan han arağanından ziyadesini buldı. Onı açközlük ğayıp etti.
Biri ölmey, biri tirilmez deyler. Taht boş qalmaz. Onıñ yerine qalğa-sultan oturır, – dey tılsımcı
Kâmil.
Şay etip, Aslan han baylığına qanaat etmey, altın hazinesini tapa. Amma tılsımcığa bergen
ant-yeminini unutıp, qıznıñ güzelligine urulıp, sözünden çıqa ve şunıñ içün de ğayıp ola.
Söz – tükürçik degil! Yigit, sözüni tükürçikday boş yerge tükürmez. Tükürse de, bir daa
qaytıp yalamaz. Akis alda, o, yigit degildir!…

memba : medeniye. org