Kırımtatarca sahneye koyulan gösteriler ve bazı tiyatro haberleri

Terciman’da basılan tiyatro hakkındaki yazılara gelince, birinci haber 1886 senesi şubat 4-7 de çıkan nushalarında Mihayli efendinin evinde tatarca oynanan oyun, ve seyirciler arasında tatarlarla beraber karaim ve urum gençleri bulundukları hakkındadır. 1892 yılında sahne sanatının bir türü olan sirk ile bağlı haber verilir. Ağustos aynın 23-de çıkan nüshasında Bahçesaray’a İtalya’dan gelen K.Müminov’un sirki hususunda söylenip, birkaç günden beri çeşitli oyunlar, burada ”okumuş eşek” ile halkı eğlendirip, ”triko” gitimini ilk defa göern halkı şaşırttığı yazılır. Sonunda Kırımtatar halkının belli ustaları olacak İ.Lemanov, S.Hattatov ve Mansurski gibi gençler tatarfından tatarca ”nümayişler ”gösterdikleri hususunda ”Terciman”ın 1897 senesi mart 3-te çıkan nüshasında haber veriliyor. Bu gençler sonunda da çeşitli gösterilere iştirak etmişlerdir. İ. Lemanov’un ise ”Zincirli medrese” de arapça ders verdiğini göz önüne getirirsek, din hadimlerinin arasında da o zamanda bir çok prograsif şahısların (burada”Zincirli’nin meşhur müderrisi Acı Abibula efendi). o zamanda sahne sanatına sıcaklık ev sevgi Akmescit’teki talebeler de besliyorlardı. 1898 senesi ocak-6 daki nushada mezkür talebelerin müzikal tedbirlerinde (kendilerinin mektep orkestrası da vardı) deklamatsiye ve sahne sanatı gösterildiği ve davet edilen misafirlerin gönülleri gayet hoş oldukları haber veriliyor. Biirkaç ay sonra ayni mektebin talebeleri demiryolu ile Bahçesaray’a gelip, şehrin merkezi caddesinden yüzlerce Bahçesaray talebelerinin gezdirilmesi ve muzika çalıp geçmeleri, ve akşam Hansaray bahçesinde konser ve çeşitli gösteriler, ışıklandırmalar ve dans etmeleri yerli cemaate bir bayram bağışlamış gibi oldular. Müzik ve sahne oyunlarına hevesli gençlerin otoritesi o kadar güçlüydü ki, Kök-köz köyünden mırza Saidbek Bulkakov o mekteplileri Kök-Köz’e ve Yayla’ya gelmeler için gerekli miktarda faytonlar göndermiştir.
(”Terciman”- 1898,-mayıs 10). Zannedersek XIX asrın sonunda kırımtatar medeniyeti ve tiyatro hakkındaki bibliyografya’ya daha iki önemli malümatı yazmak gerek:
1. ”Terciman”ınn1899 senesi şubat 21 nüshasındaki haberi. Burada gene de Akmescit’teki tatar mektebinin şubat -18 de geçirdiği tedbiri hakkında söz söylenip, tedbirin sonunda ”tatar ailesinde misafir kabul etme merasimi”adlı sahne oyunu söylenir. Önemli olanı şu ki bu sahne oyununda tatar hanımları da iştirak etmişlerdir. (Celal Meinov’un tiyatromuz hakkında mezkür makalesinde tatar kızının sahneye çıkması:1906 sene -diye gösterilir.) Bu akşamın teşebbüsçüsü ise İ.Gasprinski’nin kendi alıp mektepte her vakit ve bu defa da maddi yardımlarda bulunan mırza İsmail Müftizade’ye gazete yazısıyla yarıca teşekkür eder. 2: gen ayni yıl nisan-6 da basılan nushada Bahçesaray’da muvaffakıyetli olarak bir gösteri koyulup 228 ruble kazanılan parayı(yanan Grodno şehrine – S.K.) muhtaçlarına gönderilmesi hakkında haberlerdir. XX asrn başında Kırım’da Kırımtatarca sahneye koyulan gösteriler ve bazı diğer tiyatro haberlerini şöyle sıraya dizmek mümkün (Paralel gavuzlar içinde ve yuvarlak gavuzladan dışarıda, izaahatımız, yuvarlak gavuzlar içinde ”Terciman ” gazetesinde basılan yılı ve günü:)
Fırsat ile faydalanarak, oynandığı belli olan ve olmayan, ama XX asrın başında Bahçesaray’da ”Zincirli medrese”nin kütüphanesinde bulunan piyes kitaplarının seçilme ve kısaca cetvelini veriyoruz: 1.”Müsab istibdat”, 2 ”Emiyet”, 3.”Emeni mazlumları”, 4. ”Heydar muallim Naci”,5. ”Bir hafiye ailesi”(bir spiyonun ailesi). 6, ”Ethari”, 7. ”Kadın katili”, 8.”Yıldız şeytanı”, 9. ”Zavallı çocuk”(Türk yazar ve drama yazarı Namık Kemal’ın piyesi ). 10, (Taasüp ve istibdat”, 11.”JonTürk”/bu sözün asıl manası ”genç Türk” demek, Jontürkler teşkilatı 1889 yılında peyda olup, maksatları feodal-klerikl kurumunu yaymaktı/, 12. ”İstibdatın son günü”, 13. ”Tam müstebit”, 14 ”Rasçötle mesnet”, 15.”Tencere yuvarlandı kapağını buldu”, 16. ”Bir zalimin encamı”, 17. ”Feryat istibdat”, 18. ”Genç zabitler”, 19. ”Ya gazi,ya şehit”, 20. ”İzah ve istihzah”. (Bu bilgiler ”Terciman” gazetesinin 1910 yılı 11 haziran, da çıkan nüshasında bulunmaktadır).